Covid-19 ile mücadelede en önemli evrelerden birine gelindi. Aşılamalar başladı. Artık insanlar ‘ne zaman normale döneceklerini’ hayal edebiliyor. Seyahat etmek de söz konusu normalliğin en büyük göstergelerinden biri. Tam da bu yüzden ‘aşı pasaportu’ fikri, en büyük gelir kaynağı turizm olan bazı ülkeler tarafından benimsendi bile. Örneğin Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis dün yaptığı açıklamada seyahati yeniden başlatmak için ‘standartlaştırılmış AB aşı sertifikası’ çağrısında bulundu. Ancak böyle bir programın aşılanmamış olanlara karşı ayrımcı olup olmayacağı konusunda artan endişeler ve sorular da var.
AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bugün yaptığı açıklamada Yunanistan’ın AB ülkelerinde ‘aşı pasaportu’ uygulanması önerisi hakkında, “Bizim açımızdan da değerlendirilecek bir konu” ifadelerini kullandı.
Bu haberde aşı pasaportu meselesini 6 soru başlığı altında ele alacağız.
1) HANGİ ÜLKELER AŞI PASAPORTLARINI KABUL EDEBİLİR?
İZLANDA | İzlanda ülkeye gelenler için karantina kısıtlamalarını şimdiden kaldıran ülkelerden biri. Peki Covid-19 taşıyıcı olup olmadığı nasıl anlaşılıyor? Eğer İzlanda’ya 14 günden daha eski olmayan bir antikor testi ile inerseniz ülkeyi dilediğinizce keşfetmekte özgürsünüz. İzlanda’ya gelen herkes şu anda sınırda bir sınava tabii tutuluyor. İzolasyondan çıkmak için ise beş gün sonra ikinci bir sınav verme durumu olabiliyor.
Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis | Fotoğraf: Reuters
YUNANİSTAN | Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis, Avrupa Birliği çatısı altında koordine edilmiş bir aşı pasaportu fikrini öne sürdü. Yaptığı açıklamada aşı pasaportunun üye devletlerde kabul edilebilecek şekilde yapılandırılması gerektiğini söyledi ve ortak bir anlayışı benimsemenin önemine vurgu yaptı.
MACARİSTAN | Macaristan da ziyaretçilerin giriş için aşı kanıtı bir belge göstermeleri gerekebileceği gündeme geldi. Bir hükümet sözcüsü, “Vatandaşların corona virüsüne karşı koruma kazandıklarına dair kanıt sunma ihtiyacı tüm dünyada artıyor” ifadesini kullandı.
2) HAVAYOLLARI AŞI PASAPORTLARI İÇİN HAZIRLANIYOR MU?
Aşı pasaportlarıyla ilgili bir diğer önemli soru da havayolları şirketlerinin pasaportlar için hazırlık yapıp yapmadığı. Bazı havayolu şirketlerinin kendi sağlık pasaport sistemlerini geliştirmek için adımlar attığı biliniyor.
United Airlines, Virgin Atlantic, Swiss International AirLines ve JetBlue, bu yıl müşterilerine sağlık pasaportu sistemi sunmaya başlayacaklarını söyledi. International Airlines Group’un sahibi British Airways’ten yapılan açıklamaya göre; şirket bu yılın başlarında piyasaya sürülecek olan kendi sağlık pasosu üzerinde de çalışıyor.
United Airlines | Fotoğraf: Shutterstock
İrlandalı havayolu şirketi Ryanair CEO’su Michael O’Leary’nin Kasım ayında BBC’nin Today programında yaptığı açıklama ise şöyle: “Önümüzdeki yıl İrlanda ile İngiltere arasında veya İngiltere ile İspanya, Portekiz veya Yunanistan arasında kısa mesafeli uçuşlarda seyahat etmek için aşılara ihtiyacınız olmayacak.”
Avustralya havayolu şirketi Qantas’ın CEO’su Alan Joyce da aynı tarihlerde şunları söylemişti: “İnsanlardan uçağa binmeden önce aşı yaptırmalarını isteyeceğiz.” Joyce, yolcuların son varış ülkesi için “kabul edilebilir” olduğunu onaylayan bir aşı pasaportunun elektronik versiyonunu taşıyabileceklerini söyledi.
3) PASAPORT NEYE BENZEYEBİLİR?
Pasaportun biyometrik olmasının mümkün olduğu söyleniyor. The Telegraph’ta dün yayınlanan bir habere göre; Covid aşısı yaptıran binlerce Britanyalıya bu ay hükümet tarafından bir sağlık pasaportu teklif edileceği bildirildi. Bu pasaport, kullanıcıların aşıyı alıp almadığını dijital olarak kanıtlamasına olanak tanıyan ücretsiz bir uygulama şeklinde verilecek. Henüz netlik kazanmayan bu uygulama, uluslararası seyahatlerde kullanılma görüşüyle sunulmuyor.
Biyometrik aşı pasaport sistemi oluşturmaya yönelik koordineli uluslararası çabalar da devam ediyor. Dünya Ekonomik Forumu, üçü İngiltere’den olmak üzere 52 ülkeden yönetici ve yetkililerin yardımıyla bir CommonPass sistemi geliştiriyor. Bu kapsamda yetkililer tarafından taranabilecek bir QR kodu geliştirilecek. Uygulamanın önümüzdeki yılın ilk yarısında piyasaya sürülmesi bekliyor.
Görsel: Shutterstock
4) SEYAHAT İÇİN AŞI OLDUĞUMUZU KANITLAMAK GEREKECEK Mİ?
Aşı pasaportu uygulamasına geçilsin veya geçilmesin söz konusu seyahat olduğunda önümüzdeki en önemli soru şu: “Seyahat etmek için aşı olduğumu kanıtlamam gerekecek mi?”
Avustralya’dan Qantas Havayolları, Kasım ayında şöyle bir duyuru yapmıştı: “Bir Covid aşısı mevcut olduğunda, havayolu ile uçmayı ümit eden yolcuların bunu aldıklarını kanıtlamaları gerekecek. Havayolunun CEO’su Alan Joyce, aşı kanıtı ihtiyacını “bir gereklilik” olarak nitelendirmiş ve “sanırım bu, dünyadaki diğer havayolları için de ortak bir şey olacak” demişti.
Aslında birçok havayolu şirketi, yolcuların sağlık verilerini güvenli ve doğrulanabilir bir şekilde sunabilmelerini sağlamak için CommonPass, ICC AOKpass ve VeriFLY gibi mobil sağlık uygulamaları dahil olmak üzere çeşitli teknolojileri test ediyor.
Tarihten bir örnek
Seyahat etmek için bir tür evrensel sağlık formu veya sertifikası gerekip gerekmediği henüz bilinmiyor. Ancak geçmişte buna dair bir örnek var. Pek çok kişi tarafından Carte Jaune (Sarı Kart) olarak bilinen Uluslararası Aşılama veya Profilaksi Sertifikası, ilk olarak 1930’ların ortalarında Dünya Sağlık Örgütü tarafından oluşturuldu. Sarıhumma, tifüs ve çiçek hastalığı gibi hastalıklara karşı aşılama kanıtı olarak kullanıldı. Birçok ülke hâlâ seyahat ederken belirli aşıların yapıldığına dair kanıt talep ediyor. Yıllar içinde yabancı ülkelere taşınan gezginler için, birçok vize ve ikamet başvurusu tıbbi muayeneler gerektirdiği için, kişisel sağlık bilgilerini paylaşma olasılığı sıra dışı değildi.
Carte Jaune (Sarı Kart) | Fotoğraf: Shutterstock
Günümüz uygulamaları, sağlık verilerini taşımayla ilgili bir dizi sorunu ele almak zorunda. Birincisi, hiç kimse test veya aşı kanıtına ek olarak hassas bilgiler içerebilecek basılı bir sağlık kaydını yanında taşımak istemez. Ayrıca bu tür kayıtlar görüntü düzenleme araçlarıyla taklit edilebilir. Giderek küreselleşen bir dünyada, bir yolcunun sağlık belgeleri, bir havaalanı görevlisinin aşina olmadığı bir dilde yazılabilir.
Bu yüzden dünyadaki havayolu temsilcilerinin ortak talebi şu yönde: Hükümetlerin test ve aşılama gereksinimlerini standartlaştırmak için birlikte çalışması gerekiyor. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde aşı olan yolcular, aşılarının ve belgelerinin Tayland’da geçerli olduğunu bilmeli. Aksi takdirde dünyayı seyahat anlamında birçok sorun bekliyor.
5) HERKESİN AŞI PASAPORTU ALMASINI TALEP ETMEK ADİL Mİ?
Aşı pasaportunun uluslararası bayramlarda zorunlu hale getirilmesi fikrinin arkasında herkes yok. Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi Başkanı ve CEO’su Gloria Guevara şunları söylüyor: “Bir iş bulmak veya seyahat etmek için asla aşı talep etmemeliyiz. Qantas’ın yaklaşımına kesinlikle katılmıyorum. Seyahatten önce aşıya ihtiyacınız varsa, bu bizi ayrımcılığa götürür.”
Bağımsız bir araştırma kuruluşu olan Ada Lovelace Enstitüsü tarafından hazırlanan bir 2020 raporu, Guevara’nın düşüncelerini yansıtıyor ve aşı pasaportlarının kullanılmasının “sosyal uyum açısından son derece yüksek riskler oluşturabileceğini; ayrımcılık ve dışlama yaratabileceğini belirtiyor.
PC Agency’nin seyahat danışmanlığı genel müdürü Paul Charles ise, ayrıcalıklı bir azınlığın ülkelere erişebildiği bir durum konusunda uyarıyor: “Hükümetlerin sağlığı korumakla kalmayıp aynı zamanda dünyayı ekonomik olarak hareket ettirme görevi vardır. Aşı pasaportları başlangıçta sadece azınlık diyebileceğimiz bir grup insan için sağlanabilecek. Ayrıcalıklı birkaç kişinin ülkelere erişebildiği bir duruma sahip olamayız.”
“Tutarlı bir yaklaşım ortaya konulmalı”
Paul Charles, tutarlı bir yaklaşımın ortaya konulması gerektiğini düşünüyor. “Hükümetlerin etmek isteyen herkes için açık, tutarlı bir yaklaşım oluşturması gerekiyor” diyen Charles şu ifadeleri kullanıyor: “Aksi takdirde, her ülke büyük aşılama programları uygulayana kadar sayıların yıllarca kısıtlandığını görebiliriz. Herkesi seyahat öncesi test etmek, seyahat ve turizmi serbest bırakmanın tek çözümü.”
6) VERİ GİZLİLİĞİ VE İNSAN HAKLARINI İHLAL EDER Mİ?
Aşı pasaportlarıyla ilgili bir diğer soru işareti de veri gizliliği ve insan hakları konusunda ortaya çıkıyor. Exeter Üniversitesi’nden bir akademisyen olan Anna Beduschi, aşı pasaportlarının tanıtılmasının “veri gizliliği ve insan haklarının korunması için temel sorular ortaya koyduğunu” söylüyor.
Beduschi’ye pasaportlar sağlık durumlarına göre bireyler arasında yeni bir ayrım yaratabilir ve daha sonra yararlanabilecekleri özgürlüklerin ve hakların derecesini belirlemek için de kullanılabilir.
İnsan hakları savunuculuk grubu Liberty ise, bu planların “cevapladıklarından daha fazla soru gündeme getirdiğini” ve “ulusal kimlik sisteminin önünü açabileceğini” ifade ediyor.
Peki sonuç olarak gelecekte yurt dışına çıkabilmek için aşı pasaportu almak gerekecek mi?
The Telegraph’ın Birleşik Krallık’taki bir aşı pasaportu denemesine özel olarak yanıt veren Sağlık ve Sosyal Bakım Dairesi sözcüsü, denemeye rağmen halk için zorunlu aşı pasaportu getirme planlarının olmadığını söylüyor. Ancak Birleşik Krallık hükümeti, aşı pasaportlarının kullanılması konusunda kendisiyle çelişmiş durumda. Michael Gove, Aralık ayında tüm bunların bir “plan olmadığını” söylemişti. Ancak aşının uygulanmasını denetleyen bakan Nadhim Zahawi ise işin teknolojik boyutuna baktıklarını belirtmişti.
Birleşik Krallık başta olmak üzere aşı pasaportu ile ilgili ne gibi adımlar atılacağını önümüzdeki aylarda daha net anlayacağız gibi görünüyor.
Kaynaklar: The Telegraph, The New York Times, Sözcü
